Tôi đã nhiều lần lên đỉnh đèo Pha Đin, đến với xã Toả Tình, nơi sương mù phủ trắng những buổi sớm, nơi đất in dấu người qua như ký ức bám mãi vào núi rừng. Tôi đã từng đến Mường Nhé, Nậm Pồ, Tủa Chùa. Những cái tên nghe như lời ru trầm buồn của núi rừng, nơi bàn tay người dân vẫn còn chai sạn vì nhọc nhằn. Tôi đi qua những cơn gió bấc, lội qua những trận mưa ngàn. Chỉ đến khi thực sự đặt chân vào bản, tôi mới hiểu được: chữ “thanh” trong nghề thanh tra, nhẹ tênh về ngôn từ, nhưng nặng trĩu trong lòng người mang nó.

Có ai từng đến Xa Dung mà quên được ánh mắt người mẹ ngồi chờ chồng không về từ khúc sông lũ? Có ai từng đứng giữa đêm ở Phìn Hồ, thấy một đứa trẻ sốt mê man nằm một mình nơi trạm xá khóa cửa im lìm, không một ống thuốc, không một hơi ấm?

Tôi không đến để tìm lỗi ai. Tôi đến để tìm ra sự thật. Sự thật có thể ẩn sau những lời hay ý đẹp, sau những báo cáo chỉn chu, những thành tích rực rỡ. Tôi không kêu ca, chẳng giận dữ, cũng không cười vui. Tôi chỉ lặng lẽ ghi lại, cả những nụ cười đã quên, và cả những tiếng thở dài không thành lời.

Có đêm tôi ngủ lại giữa rừng thiêng, trong căn bếp ám khói của người Mông. Bữa cơm tối chan cùng nước suối mát lành. Già bản nhìn tôi, đôi mắt đục ngầu mà ấm áp, chỉ nhẹ nhàng hỏi: “Vì dân, xuống à?”

Tôi không gõ cửa cơ quan công quyền. Tôi gõ vào lòng người, cả lòng tôi, và lòng người đối diện. Vì có khi, sự thật rụt rè lắm, nó nép sau cái đúng và cái đã được che đậy qua bao nhiêu lớp giấy tờ, biện minh, lý do.

Có lúc, sự thật mỏng manh như sợi khói bếp cuối chiều. Song tôi vẫn đi, vẫn bước, vẫn gõ. Vì nếu không có sự thật, ngày mai sẽ chẳng còn gì vững vàng.

Tôi từng thấy những hợp đồng chữ ký tươi, dấu đỏ, nhưng người dân vẫn khát chữ, thiếu thuốc men, thiếu cả bữa cơm. Tôi từng thấy chữ ký đẹp như mơ, mà trường học thì  nhà tre mái lá, đường thì không lối.

Làm thanh tra nơi miền biên viễn này, không phải để bắt, để soi, để xử phạt. Mà là để giữ lại một điều gì đó quý hơn, giữ nụ cười cho người, giữ niềm tin cho bản làng, giữ lấy mạch sống giữa trùng điệp khó khăn.

Tôi gọi nghề mình là nghề “gõ cửa sự thật”. Gõ vào đá sỏi, vào sương mù, vào gió ngược mây ngàn… Để tìm ra ánh sáng, thứ ánh sáng bình dị mà bền bỉ, cho người dân, cho núi rừng… và cho cả chính tôi.